مجله دندانپزشکی

Mendeley  

Zotero  

Ghasemi H. The dual impact of artificial intelligence on human cognition: Balancing benefits and risks. J Dent Med-tums 2025; 38 : 15
URL: http://jdm.tums.ac.ir/article-1-6353-fa.html

امروزه استفاده از هوش مصنوعی در ابعاد گوناگون زندگی انسان با سرعت زیادی در حال افزایش است. مانند هر فناوری دیگر، استفاده از این فناوری مستلزم توجه به منافع و مضرات احتمالی آن است. از آنجاکه بکارگیری هوش مصنوعی اتکای انسان بر فعالیت‌های مغز را کاهش می‌دهد، این سؤال پیش میاید که استفاده دراز مدت از هوش مصنوعی چه اثراتی بر عملکرد شناختی انسان می‌گذارد. با اینکه استفاده عمومی از هوش مصنوعی هنوز سابقه زیادی ندارد، در عین حال بحث‌های مهمی در مورد تأثیرات آن بر شناخت انسان شروع شده و برخی مطالعات به این موضوع پرداخته‌اند. در این نامه سعی شده است با هدف توجه دادن خوانندگان محترم مجله به این موضوع، به طور خلاصه یافته‌های چند مطالعه در این خصوص بررسی شود تا ماهیت دوگانه تأثیرات شناختی هوش مصنوعی یادآوری شده و بر نیاز به استفاده متعادل و هدفمند از هوش مصنوعی تأکید شود.
یافته‌های برخی مطالعات حاکی از مزایای استفاده از هوش مصنوعی در قالب تقویت شناخت هستند. مثلاً Haider و همکاران (1) در یک مطالعه مقطعی دریافتند ابزارهای هوش مصنوعی، مانند پلتفرم‌های تقویت حافظه و سیستم‌های یادگیری تطبیقی، حافظه کوتاه‌ مدت، حافظه بلند مدت، تفکر تحلیلی و کارایی تصمیم ‌گیری را بهبود می‌بخشند. همچنین در یک مطالعه مروری (2) خاطر نشان شد مداخلات مبتنی بر هوش مصنوعی، مثل برنامه‌های آموزش مغز، به ویژه در بزرگسالان مسن‌تر از
انعطاف ‌پذیری عصبی پشتیبانی می‌کنند و اضطراب را کاهش می‌دهند.
از طرفی یافته‌های برخی پژوهش‌ها، مضرات استفاده از هوش مصنوعی بر عملکرد شناختی مغزرا نشان می‌دهند. به عنوان مثال Zhai و همکاران (3) در یک مرور نظام مند نشان دادند که استفاده طولانی مدت از سیستم‌های گفتگوی هوش مصنوعی در آموزش، حل مسئله مستقل و استدلال تحلیلی را تضعیف می‌کند و خطراتی مثل سوگیری الگوریتمی، نقض حریم خصوصی و سرقت ادبی را در بردارد. همچنین وابستگی بیش از حد به هوش مصنوعی با کاهش تفکر انتقادی، خلاقیت و اخلاق کاری مرتبط است و ممکن است وابستگی روانی و کاهش انگیزه برای یادگیری عمیق را به مراه داشته باشد (1)، یا خیره شدن بیش از حد به صفحه نمایش و وابستگی به هوش مصنوعی ممکن است ساختار مغز را تغییر دهد (به عنوان مثال، کاهش ماده خاکستری در مناطق جلوی مغز) و توجه، حافظه و تنظیم اجتماعی- عاطفی را مختل کند (2).
استفاده از هوش مصنوعی در سنین مختلف می‌تواند اثرات مختلفی داشته باشد. در کودکان استفاده بدون نظارت از هوش مصنوعی ممکن است مانع توسعه زبان و دامنه توجه شود. در جوانان، رسانه‌های اجتماعی و ابزارهای هوش مصنوعی، می‌توانند باعث اضطراب، تنهایی و عملکرد ضعیف تحصیلی شوند. هرچند در بزرگسالان مسن‌تر آموزش شناختی از طریق هوش مصنوعی نویدبخش است اما نیاز به پشتیبانی سواد دیجیتال دارد (2).
در نهایت باید توجه داشت اگرچه هوش مصنوعی می‌تواند در مواردی باعث تقویت شناخت شود ولی استفاده بدون کنترل آن خطر تضعیف خلاقیت، استقلال در تفکر و زیر پا گذاشتن استانداردهای اخلاقی را به همراه دارد. توصیه می‌شود برای عملکرد بهتر، استفاده از هوش مصنوعی حتماً با قضاوت انسانی همراه شود، مهارت تفکر انتقادی در استفاده از هوش مصنوعی
مد نظر باشد و در مجموع زمان استفاده از صفحه نمایش (Screen time) محدود و کنترل شده باشد. تحقیقات آینده در این زمینه باید مطالعات آینده نگر و دستورالعمل‌های مخصوص استفاده کنندگان از هوش مصنوعی در سنین مختلف و گروه‌های مختلف جمعیتی مثل دانش آموزان و دانشجویان را در اولویت قرار دهند.